آیه 73 سوره زخرف

لَكُمْ فِيها فاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ مِنْها تَأْكُلُونَ (73)

لَكُمْ فِيها فاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ: مر شما راست در بهشت ميوه‌هاى بسيار از حيث نوع و صنف، مِنْها تَأْكُلُونَ‌: كه بعضى از آن را مى‌خوريد همه آن به جهت كثرت اصنام و انواع آن، و برخى از آن براى تزئين است و لذا هيچ درختى از

«1». كفاية الموحدين، چاپ اسلاميه، ج 4، ص 383.

«2». كفاية الموحدين، چاپ اسلاميه، ج 4، ص 383.

جلد 11 - صفحه 497

ميوه خالى نيست. و در حديث است كه هيچ مؤمنى ميوه‌اى از درخت بهشت نچيند مگر دو مثل آن از همانجا روئيده شود.

تتمه:

بيان وصف بهشت و آنچه خداوند كريم و رحيم و غفور در آن مهيا فرموده از انواع نعم الهيه و اصناف آلاء سبحانيه، خارج از حدود عقول است و ادراك آن نمى‌توان نمود نه به حواس ظاهره و نه به حواس باطنه مگر بر سبيل نمونه و تصور فى الجمله، چنانچه فرموده در آيه ديگر: «ما لا عين رات و لا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر» آنچه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه به قلب بشرى خطور نموده، در اين صورت كه تواند وصف نمايد جز ذات خالق آن.

هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ (66) الْأَخِلاَّءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقِينَ (67) يا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ (68) الَّذِينَ آمَنُوا بِآياتِنا وَ كانُوا مُسْلِمِينَ (69) ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُكُمْ تُحْبَرُونَ (70)

يُطافُ عَلَيْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَكْوابٍ وَ فِيها ما تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَ أَنْتُمْ فِيها خالِدُونَ (71) وَ تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي أُورِثْتُمُوها بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (72) لَكُمْ فِيها فاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ مِنْها تَأْكُلُونَ (73) إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ (74) لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ وَ هُمْ فِيهِ مُبْلِسُونَ (75)

ترجمه‌

آيا انتظار ميكشند مگر قيامت را كه بيايد آنانرا ناگهان با آنكه آنها ندانند

دوستان در چنين روز بعضيشان براى بعضى دشمنند مگر پرهيزكاران‌

اى بندگان من نيست ترسى بر شما امروز و نه شما اندوهگين ميشويد

آنانكه گرويدند بآيتهاى ما و بودند منقادان اوامر ما

وارد شويد ببهشت شما و همسرانتان آنجا اكرام و مسرور خواهيد شد

بگردش درآورده شود بر آنان قدحها و تنگ‌هائى از طلا و در آنست آنچه ميخواهد آنرا نفسها و لذّت ميبرد چشمها و شما در آن جاودانيانيد

و اين آن بهشتى است كه بارث داده شديد آنرا بسبب آنچه بوديد

جلد 4 صفحه 614

كه ميكرديد

براى شما در آن ميوه بسيار است كه از آنها ميخوريد

همانا گناهكاران در عذاب دوزخ جاودانيانند

تخفيف داده نشود بر آنها و آنان در آن نوميدانند.

تفسير

خداوند متعال براى توبيخ و ملامت كفّار و فجّار ميفرمايد كه آيا بعد از آمدن قرآن و كشف حقائق براى فرق مختلفه آنان باز منتظر چيزى هستند جز روز قيامت كه ناگهان بر آنها وارد و آنان بكلّى غافل و بى‌خبر از آن باشند چون ايمان بآن ندارند و بايد دانست كه دوستانى كه براى امور دنيوى با يكديگر مرافقت مينمايند بدون غرض الهى در آخرت با هم دشمن ميشوند چنانچه از امام صادق عليه السّلام نقل شده چون آنجا معلوم ميشود كه هر يك موجب بعد ديگرى از مقام ربوبى شده‌اند و بيكديگر ضرر اخروى وارد نموده‌اند ولى دوستى و معاشرت و مرافقتى كه براى خدا باشد مانند دوستى اهل تقوى با يكديگر در دنيا هميشه باقى و برقرار خواهد بود و در آنروز خداوند بآنها ميفرمايد اى بندگان من خوف و ترس و حزن و اندوه شما تمام شد امروز روز آسايش و راحتى شما است تا خدا خدائى ميكند و مخاطب كسانى هستند كه ايمان آوردند بائمه اطهار و مطيع و منقاد ايشان بودند چون اطاعت و انقياد از ايشان اطاعت و انقياد از خدا و پيغمبر است چنانچه مراد از متّقين هم بروايت كافى از امام صادق عليه السّلام شيعيان ايشانند و امر ميشود بآنها كه داخل بهشت شويد بازنهاتان در دنيا كه شيعه بودند اكرام و پذيرائى ميشود از شما كه مسرور شويد بطوريكه آثار سرور از چهره شما نمايان باشد و آنها داخل ميشوند و گردش ميكنند در اطراف ايشان حوران و غلمان بهشتى با قدحهائى مملوّ از طعام و تنگهائى پر از شراب طهور بهشتى كه تمام آنها از طلاى خالص است و در بهشت است آنچه نفس و دل مؤمن بخواهد از طعام و شراب و لباس و تعيّن و تجمّل و تغنّى و خلوت و جلوت و صحبت و عشرت و انواع لذائذ روحى و جسمى كه بچشم ديده شود مانند گل و سبزه و درخت و آب جارى و قصر عالى كه لذّت نظرى دارد و غير اينها كه قبلا ذكر شد و همه در آن هميشه سالم و غانم و باقى و برقرار خواهند بود و بالاتر از همه آنكه اهل تقوى اين بهشت و نعمتهاى آنرا باستحقاق در مقابل اعمالشان در دنيا مالك ميشوند و از كفّار و فجّار ارث ميبرند

جلد 4 صفحه 615

بتقريبى كه در اوّل سوره المؤمنون نقل شد و اوصاف ميوه‌هاى گوناگون زياد بهشتى مكرّر ذكر شده و اجمالش آنستكه تمام محسّنات ميوه‌هاى دنيا را دارد و از تمام عيوب آنها مبرّى است و هر چه از آنها خورده شود كم نميشود و آنجا در هر خوراكى بقدريكه شخص در دنيا خورده ميخورد و كفّار و مشركين (و قمّى ره فرموده دشمنان آل محمد صلّى اللّه عليه و اله و سلّم) در عذاب جهنّم مخلّدند و تخفيف عذابى براى آنها نيست و مأيوس از هر خيرى ميباشند و تشتهى الأنفس بدون ضمير مفعول نيز قرائت شده و گفته‌اند آن بهتر است براى آنكه كلمه طولانى نشود.

وَ تِلك‌َ الجَنَّةُ الَّتِي‌ أُورِثتُمُوها بِما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ (72) لَكُم‌ فِيها فاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ مِنها تَأكُلُون‌َ (73)

جلد 16 - صفحه 56

و ‌اينکه‌ ‌است‌ بهشتي‌ ‌آن‌ چناني‌ ‌که‌ ‌به‌ ميراث‌ داديم‌ ‌به‌ ‌شما‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌به‌ واسطه آنچه‌ بوديد عمل‌ مي‌كرديد ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ ‌در‌ ‌آن‌ بهشت‌ ميوه‌هاي‌ فراواني‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌آنها‌ مي‌خوريد.

‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ بيان‌ ميوه‌هاي‌ بهشت‌ ‌را‌ فرموده‌ و ‌در‌ جاهاي‌ ديگر انهار بهشت‌ و قصور و تختها و تكيه‌گاه‌ها و فرش‌ها و حوريان‌ و ساير نعم‌ ‌آن‌ ‌را‌ بيان‌ فرموده‌ مَثَل‌ُ الجَنَّةِ الَّتِي‌ وُعِدَ المُتَّقُون‌َ فِيها أَنهارٌ مِن‌ ماءٍ غَيرِ آسِن‌ٍ وَ أَنهارٌ مِن‌ لَبَن‌ٍ لَم‌ يَتَغَيَّر طَعمُه‌ُ وَ أَنهارٌ مِن‌ خَمرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِين‌َ وَ أَنهارٌ مِن‌ عَسَل‌ٍ مُصَفًّي‌ وَ لَهُم‌ فِيها مِن‌ كُل‌ِّ الثَّمَرات‌ِ‌-‌ ‌محمّد‌ آيه 16 و 17‌-‌ فِي‌ جَنَّةٍ عالِيَةٍ لا تَسمَع‌ُ فِيها لاغِيَةً فِيها عَين‌ٌ جارِيَةٌ فِيها سُرُرٌ مَرفُوعَةٌ وَ أَكواب‌ٌ مَوضُوعَةٌ وَ نَمارِق‌ُ مَصفُوفَةٌ وَ زَرابِي‌ُّ مَبثُوثَةٌ‌-‌ غاشيه‌ آيه 11 ‌الي‌ 16‌-‌ و ‌در‌ سوره الرحمن‌ ‌از‌ آيه 46 ‌الي‌ آيه 76 اوصاف‌ بهشت‌ ‌را‌ بيان‌ مي‌كند مثل‌ ذَواتا أَفنان‌ٍ‌-‌ عَينان‌ِ تَجرِيان‌ِ‌-‌ مِن‌ كُل‌ِّ فاكِهَةٍ زَوجان‌ِ‌-‌ فُرُش‌ٍ بَطائِنُها مِن‌ إِستَبرَق‌ٍ‌-‌ فِيهِن‌َّ خَيرات‌ٌ حِسان‌ٌ‌-‌ حُورٌ مَقصُورات‌ٌ فِي‌ الخِيام‌ِ‌-‌ مُتَّكِئِين‌َ عَلي‌ رَفرَف‌ٍ خُضرٍ وَ عَبقَرِي‌ٍّ حِسان‌ٍ‌-‌ و ‌غير‌ اين‌ها‌-‌ و ‌هم‌ چنين‌ ‌در‌ سوره واقعه‌ ‌براي‌ اوصاف‌ سابقين‌ و اصحاب‌ يمين‌ و ساير سور قرآني‌ و ‌در‌ اخبار بسيار و گفتيم‌ تمام‌ اينها ‌به‌ اندازه فهم‌ بشر ‌است‌ و الا اوصاف‌ بهشت‌ ‌لا‌ يدرك‌ و ‌لا‌ يوصف‌ ‌است‌ و تعبير ‌به‌ ميراث‌ شايد اشاره‌ ‌باشد‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌از‌ راه‌ تفضل‌ ‌است‌ نه‌ استحقاق‌ زيرا چيزي‌ ‌را‌ ‌که‌ انسان‌ مالك‌ مي‌شود ‌ يا ‌ بحيازت‌ ‌است‌ مثل‌ صيد ‌که‌ ‌به‌ ازاء زحمت‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌به‌ معامله‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ ازاء عوض‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌به‌ اجرت‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ ازاء عمل‌ ‌است‌ و اما ميراث‌ نه‌ ‌به‌ ازاء زحمت‌ ‌است‌ و نه‌ عوض‌ و نه‌ عمل‌ فقط قابليت‌ مي‌خواهد ‌تا‌ اينجا اوصاف‌ مؤمنين‌ و متقين‌.

و اما مجرمين‌، ميفرمايد:

]

(آیه 73)- در آخرین و هفتمین نعمت سخن از میوه‌های بهشتی است که از بهترین نعمتهای الهی می‌باشد، می‌فرماید: «برای شما در بهشت میوه‌های فراوانی است که از آنها تناول می‌کنید» (لَکُمْ فِیها فاکِهَةٌ کَثِیرَةٌ مِنْها تَأْکُلُونَ).